“Gaslighting” to termin używany do opisania systematycznej manipulacji psychologicznej mającej na celu zmianę postrzegania rzeczywistości przez inną osobę w celu wypaczenia jej na własną korzyść – przekonania jej, że to, co się dzieje, jest fałszywe, nie istnieje itp. Jest to jedna z możliwych strategii kontroli w przypadku przemocy systemowej, która ma na celu bezwarunkową kontrolę ofiary.
Termin “gaslighting” pochodzi z amerykańskiego filmu “Gaslight” z 1944 roku, który opowiada o psychologicznej manipulacji głównego bohatera wobec żony, w wyniku której nie wie ona, co jest prawdziwe w jej własnym życiu i zaczyna wierzyć, że jest szalona. Przepełniona tymi uczuciami zaczyna myśleć, że wszystko, co się dzieje, jest jej winą.
“Gaslighting” odnosi się do działań osoby stosującej przemoc psychiczną, takich jak:
- próba przekonania Cię, że jesteś niestabilny (-a) psychicznie, chory (-a) psychicznie lub nieadekwatny (-a). Sprawca może powiedzieć, że “wariujesz”, powtórzyć, że Twój stan umysłu jest niepokojący, przerażający, że to, co robisz lub mówisz, jest nienormalne, że powinieneś (powinnaś) udać się do psychologa lub psychiatry, że powinieneś (powinnaś) zadbać o swoje zdrowie psychiczne itp.;
- próba przekonania Cię, że to, co czujesz, jest nieistotne, fałszywe, nonsensowne, że wyolbrzymiasz rzeczy, przesadzasz itp.;
- bagatelizowanie Twoich uczuć, przeżyć i doświadczeń. Sprawca może powiedzieć, że “jesteś zbyt wrażliwy (-a)”, odpowiedzieć na Twoje obawy “tylko żartowałem”, “reagujesz zbyt silnie, nieadekwatnie”, powiedzieć Ci, żebyś się uspokoił (-a), zareagował (a) w prostszy, spokojniejszy sposób itp.;
- próba przekonania Cię, że wyobrażasz sobie lub wymyślasz wydarzenia i działania sprawcy. Sprawca może twierdzić, że “zmyślasz”, że “to się nie wydarzyło”, “nie powiedziałem tego”, “kłamiesz”, “to nie jest to, na co wygląda”, “przestań sobie wyobrażać rzeczy”, “to tylko w twojej głowie” itp.;
- próba korygowania postrzegania i oceny wydarzeń oraz wspomnień o tym, co się wydarzyło. Na przykład sprawca może powiedzieć, że było zupełnie inaczej niż pamiętasz, że zmyślasz, że “musisz sprawdzić swoją pamięć” itp. Sprawca może również zmieniać fakty, starając się sprawić, byś uwierzył (-a), że było inaczej niż w rzeczywistości. Zwiększa to dezorientację i wątpliwości co do tego, co się dzieje i jak naprawdę wygląda sytuacja, a także podważa pewność siebie;
- zaprzeczanie, że jest się winnym przemocy, próba przekonania, że to Ty wszystko rozpoczęłaś (rozpocząłeś), zainicjowałaś (-eś), sprowokowałaś (-eś), z Twojej winy powstało nieporozumienie, niedogadanie się itp.;
- ukrywanie, przenoszenie lub przemieszczanie przedmiotów w inne miejsce, z zamiarem oszukania lub zmylenia innej osoby, lub w celu popełnienia przemocy na tej podstawie. Później sprawca może próbować przekonać Cię, że zgubiłeś (-aś) przedmiot, umieściłeś (-aś) go w niewłaściwym miejscu itp.;
- nagła zmiana nastroju i zachowania z agresywnego i gniewnego na łagodne i opiekuńcze. Często zmiana ta może być spowodowana pojawieniem się osoby trzeciej lub po prostu dalszym dezorientowaniem maltretowanej osoby co do uczuć i sytuacji.
W sytuacjach „gaslightingu” sprawca próbuje ustanowić relację między osobą “adekwatną” i “nieadekwatną”, przypisując sobie monopol na “prawdę” i “normalność”. Poprzez ciągłe bycie na miejscu osoby “nieadekwatnej”, możesz faktycznie zacząć czuć, że “wariujesz”, że coś jest z Tobą nie tak, że jesteś nieciekawy (-a), nieseksowny (-a), nieatrakcyjny (-a) itp.
W przypadku przemocy mężczyzn wobec kobiet, sprawca niezadowolenie kobiety może sprowadzić do zespółu napięcia przedmiesiączkowego (PMS).
Czasami inne osoby mogą być wykorzystywane do wspierania i wzmacniania psychologicznej manipulacji sprawcy. Na przykład, przemoc może być użyta przy przyjacielu sprawcy, który to po akcie przemocy może również twierdzić, że nic się nie stało, że to zmyślasz i tak dalej. Może to wzmocnić poczucie, że “naprawdę oszalałeś (-aś)” i nie wiesz już, co się z Tobą dzieje. Osoba, która stosuje „gaslighting” jako strategię kontroli, ma tendencję do angażowania wspólnych przyjaciół i rodziny w psychologiczną manipulację, przeciągając ich na swoją stronę, sprawiając wrażenie, że ma rację i prawdopodobnie sam cierpi z powodu przemocy psychicznej, Twoich wyrzutów itp. Lub wręcz przeciwnie, może próbować przekonać Cię, że bliscy Ci ludzie i przyjaciele życzą Ci źle, nastawiają Cię przeciwko ukochanemu lub są pzreciwni Twojemu związkowi, a zatem powinieneś (powinnaś) im nie ufać, zdystansować się od nich, przestać się z nimi kontaktować, kwestionować ich opinie itp.
To normalne, że czujesz się zaniepokojony (-a) i zdezorientowany (-a), spięty (-a), niepewny (-a) swoich działań i uczuć, gdy jesteś zaangażowany (-a) w taką psychologiczną manipulację. Czasami może się wydawać, że “oszalałeś (aś)” i nie wiesz już, co jest prawdą i co się naprawdę dzieje. Są to normalne uczucia w takiej sytuacji, więc nie bój się i zaufaj swojemu osądowi.
Jeśli doświadczasz tych i podobnych działań ze strony kogoś, kogo kochasz, możesz doświadczać przemocy psychicznej i być już uwięziony (-a) w psychologicznych manipulacjach sprawcy. Pamiętaj, że Twoja postawa i uczucia są ważne i znaczące. Nikt nie ma prawa traktować Cię w ten sposób wbrew Twojej woli.
Co można zrobić?
- Określ systematyczny charakter manipulacji psychologicznej i zidentyfikuj ją jako przemoc wobec Ciebie. Nie próbuj usprawiedliwiać tego zachowania. Wręcz przeciwnie, zrozum, że nie ponosisz za nie odpowiedzialności i że sprawca robi to z własnej woli, aby kontrolować Ciebie i Twoje zachowanie.
- Zachowaj spokój, nie próbuj zaprzeczać, uzasadniać lub argumentować Swojej opinii, punktu widzenia lub oceny sytuacji. Ogranicz wszelkie konfrontacje i dyskusje do minimum. W przypadku systemowej manipulacji psychologicznej próba wyjaśnienia, jak się czujesz i co myślisz, może prowadzić do bardziej intensywnej przemocy wobec Ciebie.
- Zadaj sobie ponownie pytanie, co naprawdę według Ciebie się dzieje, co czujesz. Zaufaj własnemu osądowi i postrzeganiu sytuacji. Jeśli masz taką możliwość, prowadź dziennik, zapisuj, co się wydarzyło, jak się z tym czujesz, co myślisz. Notatki te mogą być później cenne w udowodnieniu, że przemoc miała charakter systematyczny. Jeśli podejrzewasz, że notatki mogą zostać znalezione i przeczytane przez sprawcę, upewnij się wcześniej, że sprawca o nich nie wie i nie widzi, jak piszesz.
- Nie czekaj, aż sytuacja się pogorszy, skorzystaj z pomocy.
- Szukaj pomocy i wsparcia u bliskich. Podziel się tym, co się dzieje, z rodziną i przyjaciółmi. Z jednej strony rozmowa zawsze przynosi ulgę, a oni mogą pomóc Ci zobaczyć, co naprawdę się dzieje. Z drugiej strony, najbliższe Ci osoby będą wiedziały, co się dzieje i będą w stanie udzielić Ci pomocy, jeśli będziesz jej potrzebować w przyszłości. Ponadto, jeśli są świadomi psychologicznej manipulacji sprawcy, nie ”wpadną” i nie i wspierać sprawcy, gdy / jeśli spróbuje zaangażować Twoich bliskich w swoją manipulację.
- Jeśli masz taką możliwość, zakończ ten związek. Sytuacja prawdopodobnie się pogorszy. Jeśli zdecydujesz się odejść, zadbaj o własne bezpieczeństwo. Manipulacja psychologiczna może się nasilić, a nawet przerodzić w inne formy przemocy (takie jak przemoc fizyczna), gdy agresywny partner zorientuje się, że chcesz odejść.
- Zadbaj o swoje zdrowie psychiczne. Poszukaj pomocy psychologicznej.
